Reconstructie

Reconstructie

6 aanbevelingen om de relatie te herstellen

De jarenlange strijd tussen Groningers en de overheid

Niet alleen de huizen van bewoners in de aardbevingsgebieden zijn beschadigd. Ook hun vertrouwen in de overheid heeft een flinke deuk opgelopen. Daarom deed de Nationale ombudsman in 2017 zes aanbevelingen aan het kabinet om de relatie tussen bewoners en de overheid te herstellen. Wat is er met die aanbevelingen gebeurd?

In de zomer van 2021 bezocht ons team de aardgasgebieden in Groningen en Drenthe. We spraken met bewoners, bestuurders en medewerkers van betrokken instanties. Is de relatie tussen de bewoners en de overheid verbeterd sinds onze aanbevelingen?

Helaas moeten we concluderen dat er nog steeds veel aandachtspunten zijn. Onze aanbevelingen van vijf jaar geleden gelden nog steeds. Daarnaast hebben onze gesprekken nieuwe inzichten opgeleverd. Daarom hebben we een reconstructie gemaakt van de problematiek, aanbevelingen én nieuwste inzichten.

Reconstructie en aanbevelingen: een samenvatting

Hieronder vatten we de reconstructie en aanbevelingen samen. Deze zijn bedoeld voor het nieuwe kabinet en voor betrokken partijen en professionals.

1. Vertrouwen herstellen

Bewoners in Groningen en Drenthe ervaren verschillende problemen. Een daarvan is dat ze te maken hebben met allerlei organisaties, procedures en initiatieven. Het is vaak onduidelijk bij wie ze waarvoor moeten aankloppen.

Instanties verwijzen over en weer naar elkaar. En medewerkers kunnen burgers niet goed helpen. De Nationale ombudsman kreeg hier de afgelopen jaren veel signalen over.

Onzekerheid en spanningen

Daarnaast zijn bewoners onzeker over wat er met hun huis en woonomgeving gaat gebeuren. De spelregels veranderen steeds. Bewoners weten niet waarom hun buren soms wel voor een regeling in aanmerking komen, maar zij niet. Het gevolg? Spanning tussen families, vriendengroepen of buren.

Aanbeveling: Herstel het vertrouwen

  • Werk aan een lokale, toekomstgerichte en integrale aanpak. En betrek burgers bij de inrichting van dorpen en wijken.
  • Wees transparant en maak duidelijke afspraken over het betrekken van bewoners.

Betrouwbaarheid tonen

Daarnaast moet de overheid burgers laten merken dat ze betrouwbaar is. Maar hoe toon je die betrouwbaarheid? Het antwoord daarop hebben we verwerkt we in de volgende vijf aanbevelingen.

2. Verantwoordelijkheid van de Rijksoverheid

Tegenwoordig ligt de verantwoordelijkheid voor de versterking en schadeafhandeling bij de Rijksoverheid. Maar de overheid bestaat niet uit één aanspreekpunt. Er is bijvoorbeeld niet één loket dat samen met de bewoner de regie neemt. Sterker nog: de regie wordt bij de bewoners zelf gelegd. Dit zorgt voor problemen.

Geen inspraak of beslisruimte

Bewoners hebben namelijk onvoldoende middelen om de regie te nemen. Ze missen bijvoorbeeld inspraakmogelijkheden, beslisruimte of inzicht in hun schade en financiering. De overheid heeft die middelen wel. Voor burgers voelt het daardoor alsof ze moeten strijden tegen de staat.

Groeiend wantrouwen

Overheden verschuilen zich achter procedures en berekeningen. De relatie met burgers lijkt minder belangrijk te zijn. De overheid lijkt de burger zelfs te wantrouwen. En andersom. Er zijn bewoners die de informatie van de overheid niet meer geloven. Ze vinden onderzoeksrapporten niet onafhankelijk of zijn continu in verweer.

Aanbeveling: Doorbreek de vicieuze cirkel

  • Vertrouw burgers en stop met wantrouwen. En start minder juridische procedures. Burgers die bezwaar indienen, willen een open gesprek. Waarbij de overheid opnieuw naar hun situatie kijkt en maatwerk levert. 
  • Zijn er toch procedures? Zorg dan voor een gelijkwaardige relatie tussen burgers en de overheid. Stel vanuit het Rijk een fonds beschikbaar voor bewoners die niet genoeg geld hebben voor juridische ondersteuning. 

3. Veiligheid van bewoners voorop

Bewoners hebben tijdens de coronapandemie met verbazing naar de overheid gekeken. Ineens konden beslissers wél snel handelen en vertrouwen laten zien. Waarom ziet de overheid de schade en onveiligheid in Noord-Nederland niet als een crisis?

Psychische en fysieke klachten

Bewoners voelen zich niet serieus genomen. Hun leven staat op pauze. Sommigen hebben psychische of fysieke klachten. Anderen ervaren een gebrek aan toekomstperspectief. Ook de versterking laat lang op zich wachten. Bewoners vragen zich af: “Kan het de staat niet schelen dat wij dit risico lopen?”

Aanbeveling: Noem de situatie een crisis

  • Merk de situatie in Noord-Nederland aan als een crisis. En handel daarnaar.
  • Communiceer goed, eerlijk en transparant. En werk zoveel mogelijk samen met bewoners. Het gaat om hún woningen.

4. Ruimhartige schadevergoeding en herstel

Bewoners hebben vaak te maken met een opeenstapeling van regelingen. Daardoor raken ze de regie en het overzicht kwijt. Voor elke regeling is een apart proces. En soms duurt het maanden voordat ze hun schade vergoed krijgen. 

Oneerlijk

Ook hebben bewoners het gevoel dat organisaties als het Instituut Mijnbouwschade Groningen (IMG) en de Nationaal Coördinator Groningen (NCG) hen wantrouwen. De kosten voor experts en juristen staan bijvoorbeeld niet in verhouding tot de bedragen voor schadevergoeding en herstel. Dat voelt oneerlijk.

Aanbeveling: Vergoed schade ruimhartig en wees transparant

  • Bied regelingen proactief aan bewoners aan. Vergoed de schade ruimhartig en met dezelfde snelheid als de coronavergoedingen.
  • Vorm één loket met de betrokken organisaties. Zo houden bewoners het overzicht en hoeven ze niet overal hun recht op te eisen.
  • Geef bewoners inspraak. En geef ze inzicht in individuele regelingen of toekomstplannen voor de buurt. 

5.  Transparantie

Een belangrijke aanbeveling van de Nationale ombudsman in 2017 was: Communiceer proactief met bewoners. Helaas gebeurt dat nog niet altijd. Bewoners missen bijvoorbeeld informatie over de voortgang, die ze wel nodig hebben. Of ze weten niet waarom de ene buurman wel, maar de andere niet voor een regeling in aanmerking komt.

Verschillende bewonersbegeleiders

Ook de aanpak van bewonersbegeleiders is verschillend. Doordat de versterking al jaren duurt, krijgen sommige bewoners te maken met meerdere bewonersbegeleiders. Bewoners moeten hun verhaal telkens opnieuw vertellen en steeds weer vertrouwen opbouwen.

Aanbeveling: Communiceer vanuit de beleving van de burger

  • Geef bewoners meer inzicht in procedures, keuzes, beslissingen en normeringen. En leg uit wat die voor hen betekenen. 
  • Houd bewoners op de hoogte van de voortgang. Ook als die er niet is. 
  • Onderzoek wat goede bewonersbegeleiding inhoudt. Vraag bewoners wat zij nodig hebben. 
  • Zorg dat betrokken medewerkers rechtstreeks bereikbaar zijn voor vragen. En dat ze die goed en snel kunnen beantwoorden.

6. Maatwerk

De Nationale ombudsman vindt het belangrijk dat overheden maatwerk toepassen. Kortom: dat zij letten op de specifieke omstandigheden van burgers. De overheid moet bereid zijn van beleid af te wijken als dat nodig is. En oplossingen vinden die passen bij de persoonlijke situatie van burgers.

Overgeleverd aan organisaties

Nog niet alle gedupeerden in Noord-Nederland profiteren van maatwerk. Ze missen informatie en perspectief. Bovendien is het voor huiseigenaren vreemd dat zij niet zelf de regie hebben over de timing, voortgang en aanpak van hun versterking.

Aanbeveling: Combineer maatwerk en ruimhartigheid

  • Kijk opnieuw naar de bedragen die uitgekeerd worden. Controleer of de prijzen nog kloppen. En pas deze aan waar nodig.
  • Zorg dat duidelijk is wie de kosten moet dragen. Voorkom gedoe hierover.
  • Informeer bewoners over het verloop van de kosten. En wees transparant over hun keuzemogelijkheden, als die er zijn. 

De complete reconstructie

Meer lezen? De volledige reconstructie van onze onderzoeken en aanbevelingen vindt u op onze website.