Door algoritmen krijgen burgers waar ze recht op hebben 

Van kinderbijslag tot AOW. En van asbestregelingen tot een persoonsgebonden budget. De SVB zorgt dat burgers de uitkering krijgen waar zij recht op hebben. Daarvoor gebruikt de organisatie onder andere algoritmen.

“Eigenlijk zit achter elke regeling die wij uitvoeren een algoritme”, legt Rolf uit. “Hoeveel AOW krijg je? En hoe zit dat als je veel in het buitenland hebt gewerkt? Dat rekent een algoritme allemaal uit.”

Hiervoor zijn gegevens nodig. Rolf: “Die ontvangen we bijvoorbeeld via de Basisregistratie Personen. Of via een Europees systeem waarmee landen onderling data uitwisselen. Uit dat systeem halen we gegevens voor internationale regelingen. Denk aan een Nederlander die in het buitenland woont en AOW krijgt. Maar we krijgen ook informatie van instanties als DUO en de Belastingdienst. Of van burgers zelf.”

Het belangrijkste doel van de algoritmen die de SVB gebruikt is volgens Rolf niet om fraude te herkennen. Of om de wetten en regels te controleren. “Als SVB zijn we maar voor één ding op aarde”, zegt hij. “Dat is burgers ontzorgen. We willen dat zij precies krijgen waar ze recht op hebben. Op tijd. Zo zorgen we dat mensen genoeg inkomen hebben om van te leven. Daar kunnen algoritmen bij helpen.”

Voor het beleid rondom data en algoritmen gebruikt de SVB onder andere de ombudsvisie van de Nationale ombudsman. “Net als de ombudsman vinden wij het belangrijk om de burger centraal te stellen”, vertelt Rolf. “Tijdens de ontwikkeling, uitvoering en de evaluatie van algoritmen. Wij gebruiken hiervoor onze twee burgerpanels. Die bestaan uit zo’n 250 mensen.”

De algoritmen die de SVB gebruikt zijn vaak vrij eenvoudig. Op de website van de organisatie lees je hoe de regelingen waarvoor ze worden gebruikt werken. Zo zie je daar hoe de SVB de hoogte van de AOW bepaalt. Door deze uitleg is het makkelijk te achterhalen wáárom het algoritme tot een bepaalde berekening is gekomen. 

Bij ingewikkeldere algoritmen is dat niet altijd zo. Toch wil de SVB ook daarmee gaan werken. Zo is de organisatie bezig met een voorspellend en zelflerend algoritme. Dat kan bijvoorbeeld inschatten hoeveel mensen er in een huis wonen. De SVB gebruikt hiervoor ook data van andere organisaties.

Het voordeel van zo’n algoritme is dat de SVB minder burgers hoeft lastig te vallen met een controle. Rolf: “Vroeger gingen controleurs langs bij honderd huishoudens. Die werden zomaar uitgekozen. Hiervan bleek dan maar een klein aantal te frauderen.”

Met een ingewikkelder algoritme krijg je vooraf de mogelijk frauderende huishoudens al in beeld. “Zo hoef je bijvoorbeeld maar tien huishoudens lastig te vallen in plaats van honderd”, stelt Rolf. “Je ziet dan dus minder mensen als mogelijke fraudeurs.”

Ingewikkeldere algoritmen zorgen wel voor meer risico’s. Bijvoorbeeld op fouten en discriminatie. De SVB ontwikkelde daarom een eigen normenkader. Daarin staan juridische normen, zoals ‘houd rekening met alle privacywetgeving’. Maar ook de norm dat ingewikkelde algoritmen nooit zelfstandig beslissingen mogen nemen.

Rolf: “Zo’n algoritme geeft straks alleen een signaal door. Bijvoorbeeld dat iemand mogelijk te veel of te weinig uitkering ontvangt. Een medewerker gaat daar dan mee aan de slag. Zij weten waarvoor onze regelingen bedoeld zijn. En kunnen ingrijpen als mensen niet krijgen waar ze recht op hebben.”

De SVB laat eerst de burgerpanels meekijken voor ze dit soort ingewikkelde algoritmen in de praktijk gebruikt. Rolf: “We willen weten: hoe voelt het voor mensen als wij op deze manier met algoritmen omgaan? Als zij het niks vinden, moeten we samen kijken wat wél werkt.”

Vanaf eind 2021 worden ingewikkelde of gevoelige algoritmen waarschijnlijk ook ieder jaar getoetst. Dat doet een onafhankelijk bedrijf. Rolf: “Dit bedrijf checkt of het algoritme werkt volgens de normen uit het normenkader.” 

Ook wil de SVB dat burgers zelf beter inzicht krijgen in de algoritmen die worden gebruikt. De organisatie werkt daarom mee aan een landelijk algoritmeregister. Dit register is nog niet klaar. Daarom plaatst de SVB binnenkort eerst een eigen algoritmeregister op de website. 

“Daarin vind je een aantal veelgebruikte algoritmen”, vertelt Rolf. “We leggen uit hoe deze werken. Daarbij houden we rekening met de ervaringen van burgers. Ook komen er contactpersonen bij de algoritmen te staan. Zo weet je bij wie je terechtkan als je hier vragen over hebt. Of als je technische informatie over de algoritmen wilt opvragen.”

Werkt u met burgers die problemen hebben met een overheidsinstantie? Bijvoorbeeld omdat de instantie data of algoritmen gebruikt? En komen zij er samen niet uit? Dan kan de Nationale ombudsman helpen. Bel ons speciale nummer voor professionals: 070 3563550.